Χωρισμός : Μιά άλλη μορφή ‘Πένθους’
Ο χωρισμός χαρακτηρίζεται ως ψυχοτραυματική εμπειρία όχι μόνο για το μέλος που τελικά αναγκάζεται να τον αποδεχθεί, αλλά και για εκείνο ακόμη που τον επιδιώκει. Θα μπορούσαμε να πούμε μεταφορικά ότι είναι μια μορφή πένθους, που χρειάζεται το χρόνο της για να ξεπεραστεί και να επανέλθει πάλι μια ισορροπία στην καινούρια μορφή της οικογένειας. Αναμφησβήτητα, τα παιδιά είναι τα πιο ευάλωτα μέρη στο χωρισμό μιας και δυσκολεύονται να καταλάβουν και να ερμηνεύσουν την κατάσταση , αλλά και να την αποδεχθούν.
Στατιστικά, τα παιδιά αρχίζουν να προσαρμόζονται στην νέα πραγματικότητα μετά τον πρώτο χρόνο χωρισμού, ενώ υπολογίζεται ότι η πορεία ‘πένθους’ και θλίψης ολοκληρώνεται περίπου στα δύο χρόνια μετά τον χωρισμό των γονέων. Βέβαια, πάντα θα υπάρχουν κάποια γεγονότα που θυμίζουν παλιές ευχάριστες οικογενειακές στιγμές όπως γιορτές, γενέθλια ή διακοπές, όπου ο πόνος και η λύπη εμφανίζονται ξανά. Όμως, αν σκεφτούμε πόσες φορές άνθρωποι από το δικό μας περιβάλλον που οδηγήθηκαν σε χωρισμό, επιδίωξαν την επανασύνδεση για χάρη των παιδιών χωρίς θετικά αποτελέσματα, θα συνειδητοποιήσουμε τελικά ότι μάλλον ήταν καλύτερα να αφήσουμε τα πράγματα να εξελιχθούν χωρίς μεσολαβήσεις και εμμονές εστιασμένες στο ‘καλό των παιδιών’.
Φυσικά δεν εννοούμε ότι τα παιδιά δεν έχουν ανάγκη και από τους δύο γονείς για την καλή τους ψυχοσυναισθηματική υγεία και ισορροπία, αλλά αυτό που προέχει είναι να ορίσουμε πως εννοούμε την υγεία τους. Με άλλα λόγια, επιζητούμε την διατήρηση μιας σχέσης που πιθανότατα να έχει τελείωσει προ καιρού και που με τις συνεχείς συγκρούσεις να έχει σοβαρό αντίκτυπο στην συναισθηματική ισορροπία των παιδιών ή την επιδίωξη ενός χωρισμού με λιγότερους κραδασμούς και συγκρούσεις; Ασφαλώς, μπορεί στις περισσότερες των περιπτώσεων να είναι ουτοπικό να μιλάμε για ‘βελούδινο’ διαζύγιο, όμως είναι εφικτό να αναφερόμαστε σε τρόπους αντιμετώπισης του χωρισμού που βοηθάνε τα παιδιά να καταλάβουν καλύτερα τι συμβαίνει στην οικογένεια τους και φυσικά να ζούν σε πιο ομαλές συνθήκες.
Χωρισμός και Ηλικία Παιδιών
Γενικά οι αντιδράσεις των παιδιών στο χωρισμό ποικίλουν όχι μόνο ανάλογα με την ηλικία και την ωριμότητα τους, αλλά και από την ικανότητα και την ετοιμότητα των γονιών να στηρίξουν συναισθηματικά τα παιδιά τους. Σε σχέση με την ηλικία αναφέρουμε ενδεικτικά ότι:
- Στα παιδιά προσχολικής ηλικίας, η λύπη και ο φόβος της απώλειας είναι κυρίαρχα συναίσθηματα τα οποία εκφράζονται ποικιλοτρόπως. Σ’αυτές τις ηλικίες, τα παιδιά μπορεί να εμφανίσουν ασυνήθιστους φόβους, να έχουν υπερβολικές απαιτήσεις και πιθανότατα να εκδηλώσουν επιθετικότητα σε άλλα παιδιά ή τσακωμούς με τα αδέλφια τους όταν υπάρχουν. Συχνά επίσης παρουσιάζουν αλλαγές στις συνήθειες ύπνου και σε άλλες καθημερινές δραστηριότητες.
- Στα παιδιά σχολικής ηλικίας είναι πιο έντονα τα συναισθήματα θυμού τα οποία στρέφονται συνήθως κατά τα του γονέα που ζει μαζί τους, ενώ μπορεί να εξιδανικεύσουν το γονέα που ζεί χωριστά. Ο πόνος και η λύπη παραμένουν ως συναισθήματα, αλλά περνούν σιγά-σιγά στο παρασκήνιο. Σ΄ αυτές τις ηλικίες τα παιδιά μπορεί να αναπτύξουν έντονες φαντασιώσεις γύρω από την επιστροφή του γονέα που έφυγε.
- Στην προεφηβική περίοδο, τα παιδιά είναι περισσότερο εσωστρεφή, δεν εξωτερικεύουν εύκολα τα συναισθήματα τους, χωρίς να σημαίνει ότι δεν πονούν ή δεν θυμώνουν, και συνήθως προσπαθούν να βρούν διέξοδο μέσα από διάφορες δραστηριότητες όπως το παιχνίδι κ.ά.
- Απ’ την άλλη, οι έφηβοι μπορεί να παρουσιάσουν κατάθλιψη, ή να απομακρύνονται φαινομενικά από τις οικογενειακές σχέσεις, επιζητώντας την προσοχή και το ενδιαφέρον από πρόσωπα εκτός οικογενειακού περιβάλλοντος, όπως είναι οι φίλοι ή οι συμμαθητές. Μπορεί να νοιώσουν ότι έχουν ωριμάσει νωρίτερα και να αρχίσουν να ανησυχούν για θέματα που αφορούν την οικογένεια, π.χ οικονομικά, ή ακόμη και να παίξουν τον ρόλο ενήλικου μέλους με περισσότερες υπευθυνότητες.
Ανάγκες και Δικαιώματα Παιδιών
Βρετανικές έρευνες έχουν δείξει ότι τα παιδιά μετά το χωρισμό, δεν μοιράζουν ισόποσα το χρόνο τους ανάμεσα στους γονείς. Τις περισσότερες φορές ζουν με τη μητέρα τους και μόνο ένα πολύ μικρό ποσοστό θα επισκέπτεται τον πατέρα του σε τακτά χρονικά διαστήματα. Η συναισθηματική ανάγκη των παιδιών και για τους δύο γονείς, ανεξάρτητα από την ηλικία τους, είναι έκδηλη και έχει επισημανθεί επανειλημμένα από τους ειδικούς. Μάλιστα, το πρώτο διάστημα μετά το χωρισμό χαρακτηρίζεται ιδιαίτερα κρίσιμο, επειδή αποτελεί καθοριστικό, κατά κάποιο τρόπο, παράγοντα για τη μετέπειτα εξέλιξη της επικοινωνίας με το γονέα που ζεί σε άλλο σπίτι. Έτσι, η ποιότητα και η συχνότητα της επικοινωνίας του παιδιού τόσο με τον γονέα που ζεί μαζί όσο και με τον άλλο γονέα θα παίξουν σημαντικό ρόλο στην ομαλή του ψυχοκοινωνική ανάπτυξη.
Στα πλαίσια της επικοινωνίας, πολύ σημαντικό επίσης ρόλο θα παίξει και η ικανότητα των γονιών να ακούσουν τις σκέψεις και τα συναισθήματα των παιδιών τους για το χωρισμό. Πολλές φορές οι γονείς είναι τόσο αποροφημένοι από τα δικά τους συναισθήματα που κυριολεκτικά ξεχνούν την ύπαρξη των παιδιών τους. Είναι ευνόητο ότι μια τέτοια αντιμετώπιση θα οδηγήσει ακριβώς σε αντίθετα από τα επιθυμητά αποτελέσματα.
Επομένως, και οι δύο γονείς οφείλουν να αφουγκραστούν τα παιδιά τους και να προσπαθήσουν να εξηγήσουν με λόγια απλά και προσιτά τους λόγους για τους οποίους ο μπαμπάς και η μαμά δεν ζουν πια μαζί. ‘Αλλωστε, είναι γενικά αποδεκτό, ότι τα παιδιά καταλαβαίνουν πολύ περισσότερα από όσα δείχνουν και γι’αυτό μια ειλικρινής σχέση βασισμένη στην αγάπη και τη στοργή αποτελεί το καλύτερο αντίδοτο στους κλυδωνισμούς του χωρισμού. Σίγουρα, αυτό το στάδιο δεν είναι μια εύκολη φάση ούτε για τους γονείς. Το οικογενειακό σύστημα έχει κλωνιστεί, καινούργιες ισορροπίες αναζητούν έδαφος, ενώ και οι ίδιοι οι γονείς αγωνίζονται να κατανοήσουν και να εξηγήσουν τα δικά τους συναισθήματα, πόσο μάλλον όταν προκύπτουν νομικά θέματα και αντιδικίες.
Σ΄ αυτή τη φάση, θετικό ρόλο θα μπορούσε να παίξει η παρουσία ενός έμπιστου προσώπου, φίλου ή συγγενούς, με το οποίο το παιδί διατηρεί καλές σχέσεις ώστε να απαλύνει τον πόνο του και να λειτουργήσει καταλυτικά στην αποφόρτιση αρνητικών ή αντιφατικών συναισθημάτων. Επιπλέον, όπως προτείνουν ειδικοί σε θέματα συμβουλευτικής οικογένειας και παιδιών, χρήσιμα βοηθήματα για τα παιδιά μπορούν να αποδειχθούν και διάφορα παιδικά λογοτεχνικά βιβλία με θέμα το χωρισμό και το διαζύγιο. Ανάλογα με την ηλικία του παιδιού, οι γονείς μπορούν να επιλέξουν ιστορίες μέσα από τις οποίες τα παιδιά θα εξοικιωθούν με την έννοια του χωρισμού, θα κατανοήσουν καλύτερα την περιπλοκότητα και την πολυπλοκότητα της κατάστασης και θα αποφορτισθούν συναισθηματικά.
Γενικότερα, μιλώντας για τα παιδιά που οι γονείς τους πρόκειται να χωρίσουν ή ζούν ήδη χωριστά, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας μερικές βασικές ανάγκες και δικαιώματα που αφορούν αυτά τα παιδιά:
- Η ανάγκη και το δικαίωμα τους να μην εμπλέκονται στους καβγάδες και τους τσακωμούς των γονέων. Τα παιδιά δεν φταίνε για το χωρισμό και δεν δεν θα πρέπει οι γονείς να τους μεταφέρουν τα δικά τους ενοχικά συναισθήματα και τις τύψεις.
- Η ανάγκη του παιδιού να αισθάνεται ότι και οι δύο γονείς το στηρίζουν συναισθηματικά και ασχολούνται με τη ζωή του και την προσωπική του ανάπτυξη. Ακόμη και όταν οι γονείς ζουν αρκετά μακρυά ο ένας από τον άλλο, είναι σημαντικό για το παιδί να ξέρει ότι το νοιάζονται και το αγαπούν. Συχνά τηλεφωνήματα αλλά και γράμματα, ερωτήσεις για τι του αρέσει ή όχι, δηλώνουν το ενδιαφέρουν του γονέα για το παιδί. Σε αντίθετη περίπτωση, το παιδί αισθάνεται απομονωμένο και ανεπιθύμητο.
- Το δικαίωμα του παιδιού να μην χρησιμοποιείται ως αγγελιοφόρος μηνυμάτων από τον ένα γονέα στον άλλο. Οι γονείς οφείλουν να επικοινωνούν απευθείας μεταξύ τους και όχι μέσω των παιδιών. Τα παιδιά είναι πολύ ευαίσθητοι δέκτες και πληγώνονται όταν οι γονείς τα χρησιμοποιούν για να καλύψουν τις δικές τους δυσκολίες στην επικοινωνία.
- Η ανάγκη των παιδιών να ακούν θετικά λόγια για τον άλλο γονέα και να μην εξαναγκάζονται να πάρουν την θέση του γονέα με τον οποίο ζουν. Ακόμη κι άν ο μπαμπάς ή μαμά δεν ήταν υπόδειγμα γονέα, είναι ίσως προτιμότερη η σιωπή από το να προσπαθούμε κάθε φορά να μειώνουμε και να υποτιμούμε τον άλλο παρουσία του παιδιού. Ας μην ξεχνάμε ότι όταν μιλάμε αρνητικά για το γονέα που φεύγει, τα παιδιά έχουν την τάση να τον εξιδανικεύουν.
- Όταν οι γονείς έχουν δημιουργήσει νέα οικογένεια ή υπάρχουν καινούργιοι σύντροφοι στη ζωή τους, τα παιδιά έχουν δικαίωμα να νοιώθουν ότι ανήκουν στη νέα οικογένεια και να μην απομονώνονται από το περιβάλλον.
- Το δικαίωμα των παιδιών να επικοινωνούν με τα αδέλφια τους που ζούν με τον άλλο γονέα.
Τα Παιδιά χρειάζονται Γονείς
Ίσως τα όνειρα και οι προσδοκίες μας για μια επιτυχημένη οικογένεια να διαψεύσθηκαν. Ίσως οι ρόλοι μας ως σύζυγοι να απέτυχαν. Όμως, αυτό που μένει τελικά ακόμη και μετά το χωρισμό είναι ότι παραμένουμε γονείς. Στη σκηνή της προσωπικής μας ζωής θα επιδιώξουμε ξανά να πάρουμε και να παίξουμε ρόλους όπως του/της συζύγου ή του εραστή και της ερωμένης.
Όμως, οι ρόλοι της μητέρας και του πατέρα είναι αναντικατάστατοι και οι μόνοι που θα μας συντροφεύουν για πάντα. Γι’ αυτό το λόγο είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι όσο πιο σωστά μάθουμε να παίζουμε το γονεικό μας ρόλο και να τον διατηρούμε ακόμη και μετά από ένα χωρισμό, τόσο περισσότερες ικανοποιήσεις και χαρές θα δώσουμε στα παιδιά μας, αλλά και θα πάρουμε από αυτά.
Αλλωστε, η ίδια η ζωή μάς διδάσκει ότι ο χωρισμός μπορεί να μοιάζει με ‘πένθος’ το πρώτο διάστημα, αλλά με το χρόνο και τη σωστή αντιμετώπιση μπορούμε να επουλώσουμε τις πληγές μας και να αποφύγουμε τη δημιουργία παθολογικών καταστάσεων
Πηγή: evzeenonline.gr